Aipagarria da ere, urteroko ospakizun horrek Cortesko bizilagunek osatutako komunitatea kohesionatzeko eta bertako ordena soziala sendotzeko zer garrantzi duen; bai eta San Migel Arkanjeluaren egunaren inguruko ospakizunaren egiaztapen historiko eta etnografikoa ere mugako herrien zaindari moduan aspaldiko garaietatik.

Beste arrazoi batzuk honako hauek dira: elementu historiko, literario eta etnografikoak bizirik irautea eta antzerki- eta liturgia-forma primitiboei lotutakoak; errezitatutako formulei eta dantzei eustea transmisio naturalaren eta belaunaldien arteko transmisioaren bidez; urtero ekitaldi konplexu bat berregitea bizilagunak beren borondatez inplikatzen direlako; eta bere ospakizunaren denbora eta espazioko esparruen balio sinbolikoari eustea.

Kultur elementu erlijioso nahiz profanoak batzen dituen Cortesko Makildantzak Ebro ibaiak ia bere osotasunean daraman dantza-sistemari lotzen zaio, eta Moncayoko Somontanoko dance aragoitarrarekin (Mallén, Fréscano, Tauste, Gallur, eta abar) antz handia du; antzekotasun hori folklorearen ikertzaileek aztertu izan dute.

Gainera, Pirinioetako artzainen kulturarekin erlazionatzen da bertako makil-dantza eta pastoraden bidez. Horrenbestez, makil-dantzak Otsagabiako dantzekin senidetuta dago, gaur egun emakumeek interpretatutako dantza arabarrekin, Iruñeko San Lorenzoko dantzekin eta Kataluniako balls dels palitrocs edo bastoniersen dantzekin, bai eta, era orokorragoan, Iberiar Penintsula guztian ezagunak eta sarritan egiten diren dantza eta bertsoen hainbat eta hainbat funtzioekin ere.

Makil-dantza horren barnean, Cortesko gazteek zati bat antzeztu eta beste bat dantzatu egiten dute, eta dantza horiek beren borondatez dantzatzen dituzte. Dramatizatutako zatiaren barnean, ondorengo uneak bereizten dira:

- Pastorada: bertsotan egindako elkarrizketa bat morroi nagusiaren eta artzain nagusiaren artean. Elementu zaharrena dirudi, agian XVI. mendean du jatorria, nahiz eta zenbait egilek dioten harremana izan dezakeela XIV. mendeko moraltasunaren Erdi Aroko antzerkiarekin eta misterioekin.

- Entremesa: morroi nagusi, artzain nagusi eta deabruaren arteko elkarrizketa.

- San Migel Arkanjeluaren autoa: deabruaren (gaizkiaren ordezkari) eta aingeruaren (ongia) arteko borrokaren antzezpena, azken horren garaipenarekin. Doktrinamendu hori XV. eta XV: mendearen artean sortu zen eta, elizatik kanpoko antzerki guztiak bezala, garapen ikusgarria izan zuen Gorpuzti-egunaren ospakizunetik aurrera.

- Esaerak: morroi nagusi, artzain nagusi eta deabruak okasiorako osatutako bertsoak. Urtean zehar Cortesen bizitako gertakariak era alai eta satirikoan jasotzen dituzte. Gaurkotasuneko gaiak, eguneroko bizitzako gertaerak tratatzen dituzte eta banakoak, agintariak eta gizarte osoa kritikatzen dute.

Azkenik, Makil-dantzaren dantza-zatia da, zalantzarik gabe, ezagunena Cortesetik at eta dantza-talde askoren errepertorioan dago. Bi xingola-dantzek eta beste bi makil-dantzek osatzen dute, "kortesiak" eta "pasio"-ez gain, makil-dantzarien talde batek aldi berean egiten dituztenak.

Jatorria non duten argi ez badago ere, dantza horiek nekazaritza-egutegian funtsezkoak ziren momentuak atari zabalean ospatzeko baserriko tradizioei lotzen direla uste da. Gogoratu behar da, makilekin egindako dantzak hainbat lekutako dance, dantza eta kontradantzetan agertzen direla.

Jatorrian Cortesko Makil-dantzaren antzezpena osorik gizonek egiten bazuten ere, aingeruaren pertsonaia salbu neskatila batek egiten zuena, emakumeen parte-hartzea era natural batean egin zen XX. mendearen erdialdera. Hala, kultur adierazpen hori zaindu eta transmititzeko benetako beharrari erantzuten zitzaion, baita kultur mailako beste arrazoi batzuei ere, une hartan desagertzeko zer arrisku zuen ikusita.

Hau da, Cortesko emakumeak izan ziren kultur ondasun horren transmisioaz arduratu zirenak, eta haien parte hartzea komunitateak emakumeek izandako inplikazioaren aitorpen modura onartu zuen. 2013. urtean emakume batek hartu zuen estreinakoz morroi nagusiaren papera; hala, beste mugarri bat jarri zen Cortesko Makil-dantzaren transmisio eta eboluzioaren prozesu dinamiko horretan.